Kosmos i… akademiczki

Te dwa tematy zdominowały 133. sesję Zgromadzenie Ogólnego PAN, która odbyła się w 1 grudnia. Pod hasłem kosmos kryją się zagadnienia związane z naszymi osiągnięciami w dziedzinie technologii kosmicznych, które zgromadzonym prezentowali prof. Piotr Wolański, przewodniczący Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN oraz dr Marta Wachowicz, dyrektor Departamentu Strategii i Współpracy Międzynarodowej Polskiej Agencji Komicznej. Uczone, cóż, to wybory nowych członków rzeczywistych i członków korespondencyjnych PAN, tym razem przy zastosowaniu „tendencyjnego” klucza.  

Kosmos

Komitet Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN reprezentuje Polskę w liczących się międzynarodowych organizacjach związanych z badaniami kosmosu, a od 4 lat mamy także reprezentanta w European Space Agency (ESA). Prof. Wolański na konferencji prasowej odwoływał się do historii, wspominając m.in. nazwiska Kopernika czy Heweliusza, ale mówił także o zdecydowanie bliższych nam czasach.

 – Około osiemdziesięciu różnych, zbudowanych w Polsce przyrządów było lub jest w kosmosie. Zbudowane w Centrum Badań Kosmicznych Instytutu Lotnictwa przyrządy do pomiary temperatury znajdują się w próbniku Huygens, który w ubiegłym roku wylądował na Tytanie, największym z księżyców Saturna. To najdalszy od Ziemi obiekt, na którym wylądowało tego typu urządzenie. Parę dnia temu na orbicie Marsa pojawiła się sonda Trace Gas Orbiter, której układ zasilający został również opracowany w Polsce, w CBK.

Prof. Wolański mówił też o „najnowszym” dziecku CBK rakiecie Bursztyn, która jest w końcowej fazie opracowania i prawdopodobnie w przyszłym roku poleci. Najpierw na 10 km, a potem na 100. Wspominał także o prowadzonych w Instytucie Lotnictwa badaniach nad ekologicznym napędem rakietowym – nadtlenkiem wodoru, który będzie zastępował toksyczne i chemicznie korozyjne rakietowe materiały pędne dzisiaj stosowane, a może być wykorzystywany zarówno w rakietach, jak i satelitach.

Dr Wachowicz z Polskiej Agencji Komicznej stwierdziła, że w szeroko rozumianej dziedzinie badań kosmicznych, a ściślej produkcji instrumentów i podzespołów satelitarnych, współpraca nauki z przemysłem układa się znacznie lepiej niż w innych sektorach. – Mamy blisko 50 firm, które prowadzą działalność związaną z przemysłem kosmicznym, aplikują i zdobywają środki z Europejskiej Agencji Kosmicznej.

Zwróciła także uwagę na to, że polskie firmy w coraz większym stopniu wykorzystują także dane z satelit rozmaitego typu.

Akademiczki

Kobiet wśród członków Polskiej Akademii Nauk prawie nie ma. Mogło by się zdawać, że nauka w Polsce jest niemal wyłącznie domeną mężczyzn. Dlatego też – lepiej późno niż później – w marcu tego roku,  prezes PAN prof. Jerzy Duszyński wysłał do wszystkich akademików list, w którym napisał m.in. o kwestii niedostatecznej reprezentacji kobiet oraz strukturze wiekowej członków akademii: „Aby sprostać standardom panującym w krajach rozwiniętych, dotyczących istotnego udziału kobiet w korporacjach uczonych oraz  przeciwdziałać postrzeganiu Akademii jako organizacji zbyt konserwatywnej, uprzejmie państwa proszę o zgłaszanie i popieranie kandydatek na nowych członków PAN oraz osób reprezentujących młodsze pokolenie. Priorytetem powinna być zawsze wysoka ocena dorobku naukowego kandydatek/kandydatów”. Sam przyznał, że było to ryzykowne, z uwagi na to, że premiowanie z uwagi na płeć może budzić kontrowersje. Nie mniej jednak zgromadzenie ogólne przyjęło w swoje szereg dziewięć kobiet. Dzięki temu reprezentacja płci pięknej zwiększyła się niemal dwukrotnie, czyli z nieco ponad 4% do ponad 7%.

W Wydziale I Nauk Humanistycznych i Społecznych nowymi akademiczkami zostały: prof. dr hab. Krystyna Chojnicka z Katedry Historii Doktryn Politycznych i Prawnych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prof. dr hab. Małgorzata Kossowska z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Wydziale II Nauk Biologicznych i Rolniczych: prof. dr hab. Agnieszka Chacińska z Laboratorium Biogenezy Mitochondriów Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej, prof. dr hab. Bożena kamińska-Kaczmarek z Pracowni Neurobiologii Molekularnej Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN oraz prof. dr hab. Maria Magdalena Konarska z Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego. W Wydziale III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi: prof. dr hab. Grażyna Stochel z Wydziału
Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Wydziale IV Nauk Technicznych prof. dr hab. inż. Hanna Bogucka z Katedry Radiokomunikacji Politechniki Poznańskiej i prof. dr hab. inż. Czesława Rosik-Dulewska z katedry Ochrony Powierzchni Ziemi Uniwersytetu Opolskiego. W Wydziale V Nauk Medycznych prof. dr hab. med. Anetta Undas z Zakładu Kardiochirurgii, Anestezjologii i Kardiologii Doświadczalnej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

– Istotne jest także – mówił prezes Duszyński – aby odmładzać szeregi. Do tej pory średni wiek przyjmowanych członków wynosił 58 lat, teraz udało się go o blisko 10 lat obniżyć. Wcześniej zasadą było, że koledzy wybierali kolegów, a dobrze by wybierali uczniów. Ogółem w głosowaniu przeprowadzonym podczas Zgromadzenia Ogólnego PAN członkami korespondentami Akademii zostały 34 osoby, 28 uczonych zostało zaś członkami rzeczywistymi.

Kontynuacje i nowości

Zgromadzenie Ogólne PAN podsumowuje działalność akademii i wytyczna nowe kierunki działań.  

– W roku 2017 okrzepnie i ugruntuje swoją renomę Biuro ds. Doskonałości, które ma pomagać naukowcom w występowaniu o granty ERC. W tej chwili przygotowuje 10 osób i mają one szanse na sukces – mówił prezes prof. Duszyński – Przez ostanie pół roku pracowaliśmy nad koncepcją Instytutu Studiów Zaawansowanych, który zyskał już akceptację Ministerstwa Nauki. W Europie działa kilkanaście tego typu instytucji. Przyjeżdżają do nich wyłonieni w międzynarodowym konkursie uczeni nauk humanistycznych i społecznych, by realizować swojebadania. Kraj, do którego przyjeżdżają, zapewnia im nie tylko możliwości realizowania badań, ale daje stypendia i mieszkanie. To duży wydatek, ale moim zdaniem całkowicie się zwróci.

Powołał się na przykład Węgier, w których obecnie, dzięki właśnie działaniu takiego instytutu, realizowanych jest 9 grantów ERC.

Jeśli chodzi o plany na przyszłość, i to jak się zdaje niedaleką, PAN rozpoczyna właśnie opracowanie koncepcji powołania uniwersytetu. – PAN ma olbrzymi potencjał naukowy, do tej pory, poza studiami doktoranckimi, nie wykorzystywany do kształcenia – mówił prezes Duszyński. – Chcemy zbudować koncepcje takiego uniwersytetu badawczego, który – gdyby powstał –  mógłby znacząco poprawić nasze miejsce w międzynarodowym rankingu szkolnictwa wyższego.

Szefem zespołu, który opracowuje ten projekt, jest wiceprezes PAN prof. Paweł Rowiński. Koncepcja ma zostać przedstawiona na Narodowym Kongresie Nauki, który odbędzie się we wrześniu przyszłego roku w Krakowie.

jk