„Nature” – badania genetyczne z udziałem archeologów z UWr
Czasopismo „Nature” opublikowało wyniki badań międzynarodowego zespołu naukowców, w skład którego weszli pracownicy Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Dotyczyły one przemian populacyjnych w Europie u progu epoki brązu, a zostały oparte na przeprowadzonych na niespotykaną dotąd skalę badaniach genetycznych kopalnych kości ludzkich, które pochodziły z wykopalisk archeologicznych. Dzięki nim naukowcy rozszerzyli o 100% dotychczasową bazę znanych genomów naszych prahistorycznych przodków oraz znaleźli część odpowiedzi na nurtujące pytania m.in. o kulturę grobów jamowych.
Od kilku lat jesteśmy świadkami rozgrywającej się na naszych oczach rewolucji w badaniach nad przeszłością człowieka. Rozwój nowych technologii oraz interdyscyplinarna współpraca archeologów z przedstawicielami nauk przyrodniczych wkroczyła w nowy etap oraz pozwala lepiej poznać i zrozumieć często odległą o tysiąclecia przeszłość. Przykładem takiej współpracy jest artykuł w „Nature” (artykuł online), który publikuje wyniki międzynarodowego zespołu badawczego, w skład, którego weszli m.in. pracownicy Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego (prof. dr hab. Irena Lasak, dr hab. Justyna Baron, dr Mirosław Furmanek, dr Tomasz Gralak).
Artykuł dotyczy kwestii przemian populacyjnych w Europie u progu epoki brązu w oparciu o szeroko zakrojonebadania genetyczne kopalnych kości ludzkich pochodzących z wykopalisk archeologicznych. Badania genetyczne wykonane w renomowanym Centrum GeoGenetycznym Uniwersytetu w Kopenhadze (Centre for GeoGenetics, Natural History of Denmark, University of Copenhagen) przeprowadzono na niespotykaną dotąd skalę. Objęły analizy ponad 600 prób i w przypadku 101 z nich udało się zsekwencjonować genomy, tym samym ponad dwukrotnie powiększono liczbę znanych genomów prahistorycznych ludzi.
W oparciu o uzyskane wyniki badań podjęta została próba wyjaśnienia wielu dyskutowanych, m.in. przez archeologów czy językoznawców od lat kwestii. Z dotychczasowych wyników badań genetycznych wynikało, że decydującą rolę w kształtowaniu się struktury genetycznej współczesnej Europy odegrały trzy wielkie migracje. Pierwsza z nich związana była z pojawieniem się w Eurazji łowiecko-zbierackich grup człowieka współczesnego ok. 40 tys. lat temu. W efekcie drugiej, datowanej na ok. 8-7 tysięcy lat temu pojawiły się nowe grupy ludności niosące ze sobą nowy typ społeczeństwa, kultury i gospodarki opartej o znajomość rolnictwa i hodowli zwierząt, dając początek nowej epoce określanej mianem neolitu (młodsza epoka kamienia). Stosunkowo najmniej dotąd było wiadomo o przyczynie pojawienia się trzeciego składnika nazywanego umownie tzw. starożytnymi północnymi Euroazjatami (Ancient North Eurasian). Artykuł dostarcza nowych danych do wyjaśnienia tej ostatniej wskazując, że była ona związana z pojawieniem się pasterskiej ludności stepowej kultury grobów jamowych z obszarów dzisiejszej wschodniej Ukrainy oraz południowej Rosji. Migranci ci mieli przyczynić się do zastąpienia dominujących w Europie neolitycznych wzorców kulturowych przez kompletnie nowe wzorce społeczne, gospodarcze czy mityczne oraz rozpowszechnienie języków indoeuropejskich.
Wyniki te, poza danymi dotyczącymi kwestii przemian populacyjnych, pozwalają również na charakterystykę innych cech ówczesnych ludzi. Dotyczy to chociażby problemu pojawienia się mutacji genu umożliwiającego trawienie mleka. Jego obecność stwierdzono wśród tylko 10% Europejczyków z epoki brązu, co sugeruje, że mutacja ta nie nastąpiła w Europie Środkowej ok. 7 500 lat temu, a być może ma również stepowe pochodzenie. Równie interesujące są informacje dotyczące wyglądu badanych ludzi. Jasna pigmentacja skóry zdominowała Europę w neolicie, a wcześniejsi łowcy i zbieracze charakteryzowali się ciemną skórą i niebieskimi oczami. Z kolei ludność stepowa miała brązowe oczy.
W badaniach genetycznych wykorzystane zostały m.in. szczątki kostne z dolnośląskich stanowisk archeologicznych kultury unietyckiej odkrytych w Chociwelu, Polwicy, Przecławicach, Wojkowicach i Szczepankowicach.
dr Mirosław Furmanek, UWr
