Nagroda NCN 2015 wręczona

Piotr Śniady, Wiesław Babik oraz Michał Bilewicz zostali laureatami Nagrody Narodowego Centrum Nauki 2015. Każdy z nich otrzyma 50 tysięcy złotych za wybitne osiągnięcia naukowe.

Laureatem Nagrody NCN 2015 mógł zostać uczony, który nie ukończył 40. roku życia – celem Nagrody jest bowiem wspieranie młodych badaczy. Wyróżnienie jest przyznawane za znaczące osiągnięcia naukowe dokonane w ramach badań podstawowych prowadzonych w polskiej jednostce naukowej, udokumentowane publikacjami afiliowanymi w polskiej jednostce. Nagroda jest fundowana przez przedsiębiorstwa zaangażowane we wspieranie działalności naukowej.

Nagrodę NCN 2015 w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce otrzymał dr hab. Michał Bilewicz, psycholog społeczny z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego za pokazanie trójczynnikowej struktury współczesnego antysemityzmu i jej psychologicznych konsekwencji.

– Uprzedzenia prowadzą do dyskryminacji, konfliktów, a czasem wręcz do zbrodni i ludobójstw. Zdecydowałem się badać uprzedzenia, aby lepiej zrozumieć i wyjaśnić mroczną stronę ludzkiej psychiki. Rozumiejąc lepiej źródła uprzedzeń możemy jednak również sprawniej im zapobiegać – i mam nadzieję, że moje badania znajdą zastosowanie na tym polu– podkreślił dr hab. Michał Bilewicz.

Fundatorem Nagrody w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce jest FBN Poland: Colian, Enel Med SA, Grupa Bemo Motors, Nowy Styl, Netbox PL Sp. z o.o. oraz Yes.

W obszarze nauk o życiu Nagrodę NCN 2015 otrzymał dr hab. Wiesław Babik, biolog ewolucyjny, który na co dzień pracuje w Instytucie Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kapituła przyznała mu wyróżnienie za badania nad ewolucją adaptatywną zwierząt ze szczególnym uwzględnieniem zmienności genów MHC.

– Ciekawi mnie wykorzystanie informacji historycznej zawartej w genach do wnioskowania o procesach ewolucyjnych. Takie badania pozwalają lepiej zrozumieć mechanizmy, dzięki którym powstaje ogromna różnorodność organizmów zamieszkujących Ziemię – zaznacza dr hab. Wiesław Babik.

Fundatorem Nagrody w obszarze nauk o życiu jest firma Celon Pharma S.A.

Trzecim laureatem Nagrody NCN 2015 jest prof. dr hab. Piotr Śniady, który jest pracownikiem Wydziału Matematyki i Informatyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Polskiej Akademii Nauk. Prof. Śniady otrzymał Nagrodę w obszarze nauk ścisłych i technicznych za znaczące wyniki w teorii reprezentacji i probabilistyce nieprzemiennej.

– Celem moich badań jest znalezienie ukrytych struktur, które tłumaczyłyby otaczający nas świat, zarówno widzialny świat fizyczny, jak i niewidzialny świat matematycznych idei. Do poszukiwania takich struktur wyjątkowo dobrze nadają się narzędzia kombinatoryki – mówi prof. Śniady.

Fundatorem Nagrody w obszarze nauk ścisłych i technicznych jest EDF Polska S.A.

Nagrodę NCN w trzech obszarach badawczych przyznaje Rada Narodowego Centrum Nauki oraz kapituła konkursowa złożona z przedstawicieli Centrum oraz przedstawicieli fundatorów Nagrody. Kandydaci mogą być zgłaszani przez innych wybitnych naukowców, zaś każda z osób uprawnionych może zgłosić tylko jedną kandydaturę.

Do Nagrody NCN 2015 zgłoszono 72 kandydatów, przy czym niektórzy badacze byli nominowani równocześnie przez dwie lub trzy osoby. Spośród nadesłanych zgłoszeń komisje konkursowe Rady NCN wybrały po dwóch finalistów w każdym z trzech obszarów badawczych. Ostatecznego wyboru laureatów dokonała Kapituła już we wrześniu, jednak nazwiska laureatów pozostawały tajne aż do dnia uroczystości.

Uroczystość wręczenia Nagrody NCN 2015 odbyła się 7 października w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach (Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie). Ceremonię poprowadziła pani Grażyna Torbicka, a Nagrody wręczali sekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego – prof. Marek Ratajczak, dyrektor NCN – prof. Zbigniew Błocki, przewodniczący Rady NCN – prof. Michał Karoński oraz przedstawiciele fundatorów Nagrody NCN: Jerzy Chachuła, dyrektor ds. Badań i Rozwoju EDF Polska S.A., Bogdan Manowski, członek zarządu Celon Pharma S.A. oraz Adam Rozwadowski, prezes zarządu Centrum Medycznego ENEL-MED.

Wyniki naukowe prof. dr. hab. Piotra Śniadego (rok ur. 1976) zdobyły już duże uznanie zarówno polskiego, jak i międzynarodowego środowiska matematycznego, czego wyrazem jest nie tylko tytuł naukowy profesora (2013), ale także prestiżowy invited lecture na Szóstym Europejskim Kongresie Matematycznym (2012). Baza danych MathSciNet wykazuje, że 38 prac Piotra Śniadego zostało łącznie zacytowanych 244 razy przez 172 autorów (stan na 16 IV 2015); współautorem trzech z tych prac jest wybitny niemiecki uczony Roland Speicher (w 2014 roku wygłosił wykład sekcyjny na Międzynarodowym Kongresie Matematyków). Piotr Śniady publikuje w bardzo dobrych czasopismach matematycznych, nie wyłączając tak renomowanych jak „Annals of Mathematics”, „Inventiones Mathematicae”, „Annals of Probability”, „Probability Theory and Related Fields” oraz „Advances in Mathematics”. Z pełnym przekonaniem  zgłaszam jego kandydaturę do Nagrody Narodowego Centrum Nauki.

Teoria reprezentacji bada, w jaki sposób abstrakcyjne zbiory symetrii (tak zwane grupy) mogą się realizować w sposób konkretny.  Prace prof. Śniadego koncentrują się wokół asymptotycznych aspektów tej teorii, a także wokół blisko związanej teorii macierzy losowych. Jeden z najciekawszych wyników prof. Śniadego (opublikowany w „Annals of Mathematics”, jednym z dwóch najbardziej prestiżowych czasopism matematycznych) dotyczy asymptotyki tzw. charakterów grup permutacji; mówiąc nieco nieformalnie, wynik ten głosi, że reprezentacje dużych grup permutacji zachowują się podobnie jak losowe obroty. Ten wynik ma charakter nie tylko teoretyczny, gdyż jego główną motywacją było badanie złożoności obliczeniowej pewnych algorytmów kwantowych. Piotr Śniady wykorzystał go do udowodnienia, że dotychczas najbardziej obiecujący sposób tworzenia algorytmów kwantowych nie daje zadawalających rezultatów w przypadku tzw. problemu izomorfizmu grafów. Wynik ten prezentowany był na jednej z dwóch najbardziej prestiżowych konferencji z dziedziny informatyki, ACM Symposium on Theory of Computing (STOC). Prof. Śniady badał również losowe struktury kombinatoryczne związane z teorią reprezentacji; kulminacją tych badań jest opublikowany w „Annals of Probability” wynik łączący w zaskakujący sposób wielkoskalowy kształt lawiny zsuwających się kamieni, teorię reprezentacji nieskończonej grupy permutacji oraz dynamikę korków drogowych. Wyniki prac prof. Śniadego znajdują żywy oddźwięk w społeczności matematycznej, o czym świadczyć może zaproszenie do wygłoszenia odczytu na Europejskim Kongresie Matematycznym. Wśród wyróżnień cenionych w środowisku uzyskał Nagrodę Naukową im. Wacława Sierpińskiego Wydziału III PAN oraz Nagrodę im. Kuratowskiego Polskiego Towarzystwa Matematycznego i Instytutu Matematycznego PAN.

Badania dr. hab. Wiesława Babika nad wczesnymi etapami specjacji i nad intra- interpopulacyjną zmiennością genów kompleksu MHC u kręgowców, prowadzone w ostatnim 15-leciu z wykorzystaniem nowoczesnych, zaawansowanych technik molekularnych są doskonałe i z zainteresowaniem przyjmowane przez światowe grono biologów ewolucyjnych, czego parametrycznym dowodem są liczne cytowania i bardzo wysoki index h (21 wg. Web of Science). Wartość tego indeksu, wielokrotnie przekracza przeciętna dla polskich biologów.

Znaczenie adaptacyjne zmienności genów MHC oraz rola doboru i dryfu w kształtowaniu tej zmienności to jeden z głównych tematów badań dr. hab. Wiesława Babika. Bardzo ważnym osiągnięciem jego zespołu było opracowanie metodyki genotypowania głównego kompleksu zgodności tkankowej z wykorzystaniem sekwencjonowania wielkoskalowego. Dr. hab. W. Babik jest współautorem kilkudziesięciu prac naukowych opublikowanych w czołowych czasopismach naukowych, liczba cytowań jego prac wynosi ok. 1700, a indeks h = 23.

Badając strukturę antysemityzmu we współczesnej Polsce, dr hab. Michał Bilewicz (ur. 1980) odkrył, że składa się on z trzech wiązek poglądów (religijny antyjudaizm, antysemityzm wtórny i antysemityzm spiskowy), które cechują się różnym stopniem rozpowszechnienia oraz odmiennymi wyznacznikami i konsekwencjami. Najsilniejszym predyktorem dyskryminacji Żydów okazał się antysemityzm spiskowy, który autor uważa za egzemplifikację stereotypu grupy obcej o nieprzyjaznych zamiarach i wysokich kompetencjach przyjmując, że tak postrzegane grupy obce szczególnie często występują w roli ideologicznego kozła ofiarnego w czasach kryzysu. Interesującym argumentem empirycznym przedstawionym przez autora na rzecz tej tezy jest korelacja między tygodniową częstością internetowego wyszukiwania przez Polaków słów „kryzys” i „Żydzi” oraz analizy mediacyjne pokazujące, że wpływ subiektywnego poczucia deprywacji ekonomicznej na skłonność do dyskryminowania Żydów jest zapośredniczony wyznawaniem antysemityzmu spiskowego. Bieżące prace Bilewicza zmierzają do sformułowania ogólniejszej koncepcji uprzedzeń międzygrupowych i dehumanizacji wykraczającej poza problematykę samego antysemityzmu. Jest młodym uczonym, który wciąż się rozwija i poszerza z sukcesem zakres swoich zainteresowań.  Warto podkreślić jego duże kompetencje metodologiczne (zaawansowane, wielozmiennowe analizy danych) i warsztatowe (wiele z omawianych badań wykonał na dużych próbach, często o reprezentatywnym charakterze, co w psychologii pozostaje wciąż rzadkością).

Swoje wyniki publikuje w uznanych międzynarodowych czasopismach naukowych z psychologii społecznej i innych dziedzin (ostatnio m.in. „Journal of Social Issues”, „Behavioral and Brain Sciences” czy, wspólnie z australijskimi kolegami, „Nature Climate Change”). W ostatnim roku zredagował też ksiażkę Psychology of Conspiracy (Routledge).