Dwieście lat w służbie nauki
W dniach 9-10 grudnia br. odbędzie się w Polskiej Akademii Umiejętności konferencja naukowa „200-lecie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego”. Towarzystwo Naukowe Krakowskie zostało założone w 1815 roku. Dało początek powstałej w 1872 roku Polskiej Akademii Umiejętności. Rola, jaką odegrało Towarzystwo w rozwoju nauki polskiej jest nie do przecenienia. W czasie konferencji zostanie omówiona działalność poszczególnych komisji Towarzystwa i ich dorobek.
Gdy po likwidacji Księstwa Warszawskiego Kongres Wiedeński powołał do życia z dniem 3 maja 1815 Rzeczpospolitą Krakowską, jako mały niepodległy i konstytucyjny polski organizm polityczny, niemal natychmiast podjęto w Krakowie myśl utworzenia – na wzór istniejącego od 1800 r. Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk – własnej korporacji uczonych - Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Krakowskim połączonego.
Była to realizacja idei Hugona Kołłątaja, wielkiego reformatora tej Szkoły Głównej Koronnej, dla której upatrywał on potrzebę posiadania własnego zaplecza badawczego. Działając w tym duchu, władze Uniwersytetu już 24 lipca 1815 podjęły stosowną uchwałę, a 9 grudnia 1815 „Dwory Opiekuńcze” Austrii, Prus i Rosji zatwierdziły statut Towarzystwa - w połowie lutego 1815 mogło ono rozpocząć naukową działalność. Tak jak Uniwersytet pojmowano jako „szkołę główną” dla całej Korony, tak też Towarzystwu starano się nadać rangę ogólnopolską. Towarzystwo, zasilane przez zapisy i dary społeczne, stało się zapleczem badawczym Uniwersytetu.
W 1853 roku Towarzystwo oderwało się od germanizowanego wówczas Uniwersytetu, przyjmując z czasem nazwę „Towarzystwo Naukowe Krakowskie”, walcząc skutecznie o język polski w nauce. Towarzystwo weszło w fazę dynamicznego rozwoju. Właśnie wtedy rozpoczęto budowę ze środków społecznych własną jego siedzibę przy ul. Sławkowskiej 17. Zaprzestano przekazywania książek do Biblioteki uniwersyteckiej i stworzono zawiązek biblioteki własnej. Powstał zaczyn muzeów archeologicznego i przyrodniczego, a także własnego archiwum. Utworzono Komisje: Balneologiczną, Bibliograficzną, Językową, Historyczną, Fizjograficzną, Wyrazów Artystycznych, Redakcyjną „Przeglądu Lekarskiego”, zasługującego na specjalną uwagę.
Rozmach i efektywność działalności Towarzystwa Naukowego Krakowskiego były na tyle duże i wychodzące daleko poza środowisko krakowskie, a zarazem zyskały taką akceptację społeczną, że jego władze mogły się pokusić o przekształcenie swojej korporacji w Akademię Umiejętności, co stało się w 1872 r. Ostatni prezes Towarzystwa Józef Majer został pierwszym prezesem Akademii, a ostatni sekretarz Towarzystwa Józef Szujski był pierwszym sekretarzem generalnym Akademii, od 1918 r. zwaną oficjalnie Polską Akademią Umiejętności.
Towarzystwo Naukowe z Uniwersytetem Jagiellońskim połączone i kontynuujące je Towarzystwo Naukowe Krakowskie, a potem Akademia Umiejętności, miały charakter ogólnopolski, świadczą o tym podejmowane w nim tematy badawcze i współpraca zagraniczna, a także program ideowy malowidła na stropie auli w budynku przy ul. Sławkowskiej 17, dzisiejszej siedzibie PAU; malowidło przedstawia herby ziem pierwszej Rzeczypospolitej.
Starsze od krakowskiego Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk zostało zlikwidowane po upadku powstania listopadowego, a jego działalność starało się kontynuować na emigracji w Paryżu Towarzystwo Literackie (zwane później Towarzystwem Historyczno-Literackim).
Konferencja naukowa „200-lecie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego” ma na celu nie tylko przypomnieć dzieje i rolę tej korporacji przy okazji jej jubileuszu, ale też wzbogacić wiedzę o TNK poprzez zbadanie tych jego agend, które dotąd opracowane nie zostały, a które znalazły odbicie czy to w jego publikacjach (np. pismo „Przegląd Lekarski”), czy to w jego bogatych archiwaliach (jedyne w Polsce kompletne archiwum stowarzyszenia naukowego). Ważne będzie przypomnienie aktywności społecznej na polu nauki i społecznej ofiarności, bez której niemożliwy był przed 200 laty rozwój badan naukowych. Konferencja, wraz z imprezami towarzyszącymi, będzie miała za zadanie wzmacniać i rozwijać tożsamość lokalną i regionalną, upowszechniać dorobek historyczny i kulturowy TNK, wspierać młode pokolenia m.in. przez budowanie dialogu międzykulturowego i międzypokoleniowego.
Rada Polskiej Akademii Umiejętności powołała Komitet Organizacyjny konferencji. W jego skład wchodzą: Wydz. I - prof. Julian Maślanka, Wydz. II - prof. Jan Machnik, Wydz. III - prof. Ewa Brocławik, Wydz. IV - prof. Jerzy Starzyk, Wydz. V - prof. Edmund Przegaliński, Wydz. VI - prof. Krzysztof Skórczewski, Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie - dr Rita Majkowska. Komitetowi przewodniczy sekretarz generalny PAU prof. Jerzy Wyrozumski. Konsultantem merytorycznym jest prof. Jan Małecki.