Program rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki na lata 2015-2030
Szkolnictwo wyższe i nauka są w centrum zachodzących w Europie i Polsce przemian; muszą je wspierać, napędzać i przewidywać. Dlatego mówiąc o dostosowaniu szkolnictwa wyższego do wymogów rynku pracy, trzeba mieć na uwadze rynek, do którego aspirujemy i który będzie rozwijany przez nowocześnie wykształcone kadry. Rosnąć będzie bowiem zapotrzebowanie na kreatywne myślenie, zdolność do tworzenia nowej wiedzy, innowacyjnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych oraz nowych treści kulturowych. Życie społeczne i gospodarka oparta na wiedzy potrzebują wykształconych profesjonalistów, gotowych do twórczego rozwiązywania problemów i efektywnej współpracy w zespołach.
Program rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki jest odpowiedzią na wyzwania społeczne, gospodarcze i cywilizacyjne, przed jakimi stoi Polska. Stanowi również kolejny etap reformowania szkolnictwa wyższego i nauki w naszym kraju.
Lata 2007-2015 to dla szkolnictwa wyższego i nauki okres zmian o charakterze systemowym. Zreformowany został system podejmowania decyzji w szkolnictwie wyższym i nauce. Nowe rozwiązania oparto na idei podmiotowości środowiska akademickiego i naukowego, które zaczęło decydować o podziale środków na naukę. Przed reformą o finansowaniu prawie wszystkich projektów i grantów decydowało bezpośrednio Ministerstwo.
Rozwinął się system grantowy, który pozwala wybrać i sfinansować najlepsze projekty. Daje on szanse osobom rozpoczynającym karierę naukową, z różnych ośrodków, nie tylko największych. Powołano dwie agencje: Narodowe Centrum Nauki i Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Rady tych agencji ustalają kierunki badań i kryteria oceny oraz nadzorują proces wyboru wniosków. One też decydują o podziale środków na naukę. Badania w dziedzinach humanistycznych finansowane są dodatkowo w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.
Powstał system oceny jednostek naukowych. Jest on oparty na kryteriach i analizach wypracowanych przez grupy ekspertów Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych. Kryteria oceny wynikały z jasno określonych celów rozwojowych:
• poprawy jakości badań naukowych,
• wzrostu innowacyjności
• umiędzynarodowienia nauki
• wspierania interdyscyplinarności i nowych obszarów badawczych
• budowania otwartej nauki
• wspierania prestiżu nauki polskiej i wzmocnienia jej pozycji na akademickiej i naukowej mapie świata.
Z nowym systemem ocen zostało w 2015 roku ściśle powiązane finansowanie jednostek naukowych tak, aby zapewnić realizację wskazanych celów.
Dzięki reformom uczelnie zyskały większą autonomię. Mogą tworzyć własne programy nauczania, a kształcenie stało się bardziej elastyczne. Obecnie uczelnie i jednostki naukowe coraz bardziej otwierają się na współpracę z samorządami, organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorstwami.
Zbliżenie uczelni do rynku pracy było kluczowe w przygotowanych zmianach legislacyjnych i ustanowionych przez MNiSW programach. Dotyczy to kształcenia studentów, nowego systemu praktyk i staży, ale też wdrażania wyników badań i innowacyjnych rozwiązań. Powstały nowe instytucje, takie jak np. Centra Transferu Technologii czy Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości oraz instrumenty prawne ułatwiające wdrażanie nowatorskich pomysłów (np. uwłaszczanie naukowców). Dzięki tym zmianom polska gospodarka będzie mogła konkurować na globalnym rynku jakością kapitału ludzkiego i poziomem technologicznym oferowanych produktów.
Polska wprowadzona została do Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Oznacza to większą swobodę we współpracy między uczelniami, mobilność studentów i naukowców, porównywalność systemów kształcenia i zdobytych w czasie studiów kwalifikacji.
W MNiSW przygotowany został w 2015 roku i jest realizowany Program umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego. Program i związane z nim działania mają na celu skuteczniejsze włączenie polskich uczelni i nauki w obieg światowy. Otwiera on uczelnie na większą liczbę zagranicznych studentów i wymianę akademicką. Ponadto podjęte zostały działania mające na celu zwiększenie uczestnictwa polskich naukowców w międzynarodowych grantach, a szczególnie w Horyzoncie 2020.
Większemu otwarciu szkolnictwa wyższego i nauki na współpracę międzynarodową ma też służyć strategia promująca otwarty dostęp do treści naukowych. W dokumencie Kierunki rozwoju otwartego dostępu do treści naukowych w Polsce znajdują się zalecenia skierowane zarówno do Ministerstwa, jak i instytucji finansujących badania, jednostek naukowych oraz uczelni, dotyczące otwartego dostępu (open access) do publikacji naukowych.
Od 2015 roku realizowany jest też wieloletni program Uczelnie przyszłości. Jego celem jest lepsze przygotowanie absolwentów do wejścia na rynek pracy, podniesienie jakości nauki i dydaktyki oraz wzmacnianie pozycji polskiego szkolnictwa wyższego na świecie.
Po okresie zasadniczych zmian w szkolnictwie wyższym i nauce konieczne jest podjęcie nowych wyzwań odpowiadających rosnącym aspiracjom społecznym.
Program rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki zawiera kierunki dalszych zmian. Skupia się na propozycjach dotyczących szkolnictwa wyższego i tej części nauki, która jest związana z uczelniami.
Niniejszy program wyznacza cele rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce w latach 2015 – 2030, a także proponuje konkretne działania. Wiele z nakreślonych w tym dokumencie zadań jest kontynuacją i rozwinięciem działań i strategii już realizowanych w Ministerstwie.
Program rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki oparto na opracowaniu przygotowanym przez zespół pod kierunkiem prof. Jarosława Górniaka w składzie: prof. Zbigniew Marciniak, prof. Andrzej Kraśniewski, dr Dominik Antonowicz, dr Andrzej Rozmus oraz opracowaniach prof. Janusza Bujnickiego i dokumentach Komitetu Polityki Naukowej. Program bierze też pod uwagę przebieg toczącej się w środowisku akademickim, ale także wykraczającej poza to środowisko, dyskusji nad stanem nauki i systemu szkolnictwa wyższego oraz propozycje zmian w tych obszarach.