Pedagog specjalny – kiedyś i dziś

Zainteresowanie kierunkami związanymi z pracą i opieką nad osobami ze specjalnymi potrzebami wzrasta od kilku lat. Chodzi tu nie tylko o opiekę nad dziećmi niepełnosprawnymi, ale także nad osobami dorosłymi z różnymi problemami oraz dziećmi szczególnie uzdolnionymi. Pedagogika specjalna coraz bardziej się rozwija, a rynek pracy poszukuje specjalistów z tej dziedziny. Jak kształtowało się postrzeganie niepełnosprawności i co za tym idzie, jak zmieniał się zawód pedagoga specjalnego?

Według danych GUS 18-20 proc. polskich uczniów z różnych przyczyn boryka się z trudnościami w uczeniu się. Szkoły i system edukacji muszą sprostać indywidualnym potrzebom edukacyjnym dzieci i młodzieży, które borykają się z problemami. Placówki muszą zadbać o minimalizację barier psychologicznych, mentalnych, edukacyjnych, ale także technicznych czy architektonicznych, które są dużym problemem dla dzieci niepełnosprawnych.

Niepełnosprawność a środowisko

Jakim podejściem powinien wykazać się pedagog specjalny? – Tego typu profesja to zawód dla ludzi z pasją nauczania, wychowywania i przede wszystkim niesienia pomocy. Podczas pracy z niepełnosprawnymi konieczne jest poświęcenie nie tylko swojego czasu i uwagi, ale także całkowite zaangażowanie –komentuje Dziekan Wyższej Szkoły Uni-Terra – dr Justyna Leszka.Dopiero wtedy możliwe jest osiąganie sukcesów w wychowaniu i nauczaniu dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.

Niepełnosprawność sama w sobie jest ogromnym wyzwaniem zarówno dla dotkniętego nią dziecka, jak i jego rodziny. – Dodatkowo poczucie odrębności zwiększane jest przez społeczeństwo, które tworzy bariery społeczne, ekonomiczne, prawne czy organizacyjne. W dużej mierze to otoczenie niepełnosprawnej osoby decyduje o tym czy będzie ona włączona do życia społecznego i czy będzie funkcjonowała bez większych trudności –mówi dr Justyna Leszka.

Jak kształtowało się postrzeganie niepełnosprawności? Szeroko rozumiane zmiany cywilizacyjne na przestrzeni wieków znacząco wpłynęły na edukację dzieci i młodzieży również niepełnosprawnej. Początkowo były one izolowane i sytuowane na marginesie życia społecznego. Dopiero w XX wieku nastawienie do problemu niepełnosprawności uległo zmianie i zaczęto dążyć do pomocy, intensywnej opieki, rehabilitacji, edukacji, nauki samodzielności oraz integracji społecznej osób niepełnosprawnych.

W ostatnich dziesięcioleciach istotne stało się zapewnianie rozwoju osobom niepełnosprawnym, dostrzeżono również wpływ środowiska na funkcjonowanie niepełnosprawnych. – Co za tym idzie zmieniło się również podejście do teorii i praktyki pedagogiki specjalnej. Uznano, że ważne jest stworzenie osobie niepełnosprawnej odpowiednich warunków do samorealizacji, zdobycia umiejętności funkcjonowania w środowisku, decydowania o sobie oraz zapewnienie rozwoju emocjonalnego, umysłowego, fizycznego i społecznego –dodaje dr Justyna Leszka.Zaczęto indywidualnie podchodzić do niepełnosprawnych, a także osób z ich najbliższego otoczenia.

W związku ze zmianą postrzegania problemu niepełnosprawności dużą rolę zaczął odgrywać system edukacji specjalnej oraz jego przedstawiciele – pedagodzy specjalni, terapeuci, psychologowie i inni specjaliści.

Wykształcić pedagoga specjalnego

W Polsce zorganizowane kształcenie pedagogów specjalnych odbywa się od 1917 roku, a jego koncepcje niejednokrotnie ulegały zmianom ze względu na kompetencje i umiejętności jakie powinien posiadać pedagog. Początkowo kształcenie opierało się na praktyce. Z czasem pojawiały się pierwsze kursy kształcące. W 1922 roku powstał Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej, gdzie uruchomiono jednoroczne studia kształcące pedagogów specjalnych i stworzono system kształcenia dzieci niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie oraz system kształcenia pedagogów specjalnych. Zarówno studia stacjonarne, jak i zaoczne okazywały się być niewystarczające, dlatego też wydłużano czas ich trwania. Jednakże, równocześnie, w związku z niewystarczającą ilością specjalistów pojawiały się możliwości zdobywania kwalifikacji podczas kursów. Obecnie różne formy kształcenia umożliwiają pracę w zawodzie pedagoga specjalnego. Wybierać można spośród studiów I i II stopnia, studiów podyplomowych oraz kursów kwalifikacyjnych.

Początkowo pedagogika specjalna dotyczyła jedynie nauczania w szkole podstawowej. Jej zakres został jednak poszerzony m.in. o wychowanie przedszkolne, kształcenie zawodowe, funkcjonowanie społeczne, łagodniejsze rodzaje upośledzeń, sprzężone upośledzenia, a także głębokie upośledzenia umysłowe. – Tendencje polskiej pedagogiki odpowiadają światowym i wykorzystują nie tylko wczesną stymulację rozwojową, wszechstronne kształcenie ogólnokształcące i zawodowe, ale także opiekę późniejszą – w zakładach pracy czy życiu społecznym. Współcześnie pedagogika dąży do przełamywania barier formalnych, społecznych i architektonicznych oraz całkowitej integracji osób niepełnosprawnych –mówi Dziekan Wyższej Szkoły Uni-Terra – dr Justyna Leszka. – Sposobem na zniwelowanie przeszkód i stworzenie uczniom z trudnościami jak najlepszych warunków do funkcjonowania pośród ich pełnosprawnych rówieśników jest edukacja włączająca. Polega ona na wspólnej nauce i wychowywaniu dzieci niepełnosprawnych i pełnosprawnych –dodaje.

Co ważne, poprzez wyodrębnianie kolejnych kategorii upośledzeń ukształtowały się subdyscypliny pedagogiki, takie jak surdologopedia, oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika czy też pedagogika korekcyjna, resocjalizacyjna, terapeutyczna lub praca socjalna. Konkretne specjalności poszerzają wiedzę i umiejętności w wąskiej dziedzinie i kształtują specjalistów.

Magdalena Jankowska