Rozstrzygnięcie drugiej edycji

29 września 2014 roku w Płońsku została rozstrzygnięta druga edycji Nagrody im. Jana Jędrzejewicza. Czek na 10 000 zł dla najlepszej książki polskiego autora poświęconej historii nauki i techniki wydanej w 2013 roku przekazał laureatowi burmistrz Miasta Płońska, które nagrodę ufundowało we współpracy z Komitetem Historii Nauki i Techniki PAN oraz Kasą im. Józefa Mianowskiego – Fundacją Popierania Nauki. Siedmioosobowa Kapituła Nagrody przyznała Nagrodę Jackowi Rodzeniowi za książkę Na tropie widma. Geneza i ewolucja spektroskopu optycznego w latach 1810–1860 (Kraków 2013).

Kapituła pokreśliła wkład, jaki książka wnosi do historii przyrządów naukowych, a w szczególności spektroskopii. Jacek Rodzeń podważa powszechnie do tej pory przyjmowane ustalenia na temat dziejów spektroskopu optycznego Twierdzenia zawarte w książce Na tropie widma są solidnie osadzone w źródłach historycznych, a rozwój spektroskopii jest przedstawiony na szerszym tle historii nauki i instrumentów badawczych. Ta ostatnia cecha pracy Jacka Rodzenia w połączeniu z przystępnym językiem czyni z książki atrakcyjną lekturę także dla zwykłego czytelnika.

Dr hab. Jacek Rodzeń wykłada w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Dziennikarstwa Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, prowadząc badania w takich obszarach, jak historia nauki, filozofia nauki i naukoznawstwo.

Spośród pozostałych zgłoszonych tytułów szczególną uwagę Kapituły zwróciła książka Magdaleny Bajer Rody uczone. Kreski do szkicu (Warszawa–Toruń 2013). Wprawdzie jej tematyka nie należy ściśle do obszaru historii nauki i techniki, forma zaś odbiega od monografii czy eseistyki naukowej, przedstawia ona jednak w bardzo ciekawy sposób wielopokoleniowe dzieje uczonych i ich rodzin, podejmując problematykę związaną z formacją i etosem inteligenckim w naszym kraju.

Jan Jędrzejewicz (1835–1887) należy do najważniejszych postaci polskiej nauki XIX stulecia. Po studiach medycznych, zwieńczonych podróżą naukową po Europie, swój los związał z Płońskiem, gdzie osiadł w 1862 roku i gdzie rozwijał swoją działalność astronomiczną. W latach 1872–1875 uruchomił w Płońsku prywatne obserwatorium, którego głównym instrumentem był zakupiony u Steinheila ewkatoriał z obiektywem o średnicy 162 mm, oraz stację meteorologiczną. W 1883 roku uzupełnił wyposażenie obserwatorium refraktorem Cooke’a o średnicy 140 mm. Najważniejszym wkładem Jędrzejewicza w astronomię są jego obserwacje gwiazd podwójnych. Jednocześnie był jednym z najwybitniejszych popularyzatorów nauki swoich czasów: dał wiele odczytów publicznych, umieszczał artykuły w prasie (m.in. „Korespondent Płocki”, „Przyroda i Przemysł”, „Wędrowiec”, „Wszechświat”). W 1886 roku nakładem Kasy im. Józefa Mianowskiego ukazała się jego Kosmografia, uznawana za najlepszy polski podręcznik astronomii przełomu XIX/XX wieku. Zmarł na tyfus, wypełniając obowiązki lekarza. Wspominając go w 1888 roku w „Kurierze Codziennym”, Bolesław Prus pisał: „ustanowiłbym fundusz i założył instytucję, która jak rybak siecią wyłapywałaby w społeczeństwie i popierała ludzi podobnych Jędrzejewiczowi. Oni bowiem są jak źródła, gdzie wytrysną, tam nawet na sypkim piasku rodzi się nowe życie”.

Kapituła Nagrody im. Jana Jędrzejewicza zachęca przedstawicieli środowiska uczonych polskich, wydawców i czytelników do zgłaszania godnych uwagi tytułów do kolejnych edycji nagrody. Szczegółowe informacje o nagrodzie można znaleźć na stronie Komitetu Historii Nauki i Techniki PAN: www.khnit.pan.pl

Prof. dr hab. Jarosław Włodarczyk

Kapituła Nagrody im. Jana Jędrzejewicza