Ze żmijowcem i ożotą
Żmijowiec czerwony, kosaciec bezlistny, ożota zwyczajna i wielosił błękitny to piękne rośliny. Jednak w naturze trudno je znaleźć. Występują w bardzo nielicznych miejscach i zagrożone są wyginięciem. Być może do dziś na Lubelszczyźnie na swoich naturalnych stanowiskach rosną tylko dzięki temu, że opiekują się nimi pracownicy Ogrodu Botanicznego UMCS. Zachowanie tych gatunków in situ uważają za jeden ze swoich sukcesów. Badając i chroniąc te rośliny oraz podejmując próby ich reintrodukcji odtwarzającej i uzupełniającej pracownicy OB UMCS realizują jedno z najważniejszych zadań ogrodów botanicznych, jakim jest czynna ochrona gatunków zagrożonych wyginięciem. Choć w naturze nieliczne, można je zobaczyć w lubelskim ogrodzie botanicznym, bowiem prowadzona jest także uprawa ex situ, czyli poza miejscem naturalnego występowania. W zbiorach ogrodu znajduje się 136 gatunków roślin chronionych, w tym 73 gatunki zagrożone wyginięciem oraz 16 gatunków zagrożonych ujętych w Czerwonej Księdze Roślin. Prowadzone są badania nad potwierdzeniem stanowisk innych roślin chronionych i ginących z Lubelszczyzny.
Ogród Botaniczny UMCS powstał oficjalnie w 1965 r. i w bieżącym roku obchodzi 45-lecie istnienia. Jednak jego idea, związana od początku z lokalizacją w dawnym majątku Sławinek, powstała wraz z utworzeniem uniwersytetu w 1945. Jej autorami byli profesorowie Józef Motyka i Adam Paszewski. Tereny na Sławinku udało się uczelni pozyskać w 1958 r. (początkowo 13 ha). Z czasem teren ogrodu powiększono do 25 ha. Dziś kolekcje roślinne zajmują ponad 21 ha. Ogród Botaniczny jest samodzielną jednostką uniwersytecką, podległą prorektorowi ds. badań naukowych i współpracy międzynarodowej. Nadzór naukowy nad ogrodem sprawuje Wydział Biologii i Nauk o Ziemi. Ogród zatrudnia 56 osób, w tym 4 z doktoratami na etatach dydaktycznych i naukowo-technicznych.
Teren ogrodu leży w dolinie i na skarpie rzeki Czechówki, a w pewnej części także na płaskowyżu ponad doliną. Jego oś stanowi aleja lipowo-jesionowa, która pozostała po dawnym założeniu parkowym. Ocalały z niego 192 wiekowe drzewa, 106 z nich ma ponad 100 lat. Skarpa doliny Czechówki na terenie lubelskiego „Botanika” przecięta jest trzema lessowymi wąwozami. Obecnie spływa z niej sztuczny strumień, zasilany wodami opadowymi, a w razie potrzeby ze studni głębinowej. W ostatnich latach zrekultywowano zaniedbane stawy o powierzchni 1,5 ha. Nie tylko przydają ogrodowi urody, ale jeden z nich stanowi ostoję chronionych gatunków roślin wodnych. Na terenie ogrodu znajduje się też tradycyjny dworek szlachecki, służący dziś uniwersytetowi.
Kolekcje ogrodowe liczą ponad 6,5 tys. taksonów, w tym: 1,6 tys. gatunków drzew i krzewów, ponad 3,3 tys. roślin zielnych rosnących w gruncie oraz ok. 1,6 tys. gatunków roślin szklarniowych. Zbiory podzielone są na działy: Roślin Cebulowych i Bulwiastych, Arboretum, Roślin Południowej i Południowo-Wschodniej Europy, Flory Polski, Roślin Chronionych, Alpinarium, Roślin Ozdobnych („Pałacówka” i „Wąwóz Ozdobny”, Rośliny Ozdobne „Nad Stawami”, Kolekcje Bylin), Rosarium, Systematyki Roślin, Roślin Tropikalnych i Subtropikalnych, Roślin Użytkowych, Roślin Wodnych i Bagiennych. Najmłodszy dział zawiera rośliny biblijne.
Kolekcje zgromadzone w OB. UMCS służą jako materiał do badań aklimatyzacji w naszych warunkach roślin pochodzących z różnych kontynentów i stref klimatycznych, biologii kwitnienia i owocowania, wartości użytkowych i leczniczych roślin. Ogród prowadzi także działalność dydaktyczną, a dla mieszkańców Lublina jest miejscem wypoczynku i rekreacji.