Nagrody FNP 2010

Fundacja na rzecz Nauki Polskiej już po raz dziewiętnasty przyznała Nagrody Fundacji, które cieszą się opinią najpoważniejszego wyróżnienia naukowego w Polsce. Laureatami zostało troje wybitnych polskich uczonych: prof. Anna Wierzbicka z Australian National University (Canberra) w obszarze nauk humanistycznych i społecznych, prof. Tomasz Guzik z Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w obszarze nauk przyrodniczych i medycznych oraz prof. Tadeusz Marek Krygowski z Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego w obszarze nauk ścisłych.

Nagrody są przyznawane za osiągnięcia i odkrycia (z ostatnich czterech lat) stanowiące istotny wkład w życie duchowe i postęp cywilizacyjny naszego kraju oraz zapewniające Polsce miejsce
w nauce światowej. Wysokość nagrody wynosi 200 tys. zł.

Prof. Anna Wierzbicka została uhonorowana Nagrodą FNP za stworzenie teorii naturalnego metajęzyka semantycznego oraz odkrycie zbioru znaczeń elementarnych wspólnych dla wszystkich języków.

Prof. Tomasz Guzik otrzymał Nagrodę FNP za wykazanie istotnego znaczenia układu odporności w mechanizmie powstawania nadciśnienia tętniczego.

Prof. Tadeusz Marek Krygowski został laureatem Nagrody FNP za osiągnięcia w zakresie stworzenia metody ilościowego określania aromatyczności związków organicznych.

Prof. dr hab. Anna Wierzbicka jest światowej sławy lingwistką. Od 1973 roku pracuje jako wykładowca w Australian National University w Canberze, a w 1989 roku otrzymała osobistą katedrę profesorską na tym uniwersytecie. Posiada imponujący dorobek naukowy, znany na całym świecie. Jej publikacje zostały przetłumaczone na wiele języków, m.in.: rosyjski, czeski, kataloński, niemiecki, japoński i francuski. Jest autorką ponad dwudziestu książek własnych i współautorskich opublikowanych w najważniejszych wydawnictwach naukowych na całym świecie, m.in.: „English: Meaning and Culture” (2006), „Meaning and Universal Grammar: Theory and Empirical Findings” (2002), „What Did Jesus Mean? Explaining the Sermon on the Mount and the Parables in Simple and Universal Human Concepts” (2001), „Emotions Across Languages and Cultures: Diversity and Universals” (1999), „Understanding Cultures through their Key Words” (1997) i „Semantics: Primes and Universals” (1996).

Pracując na stałe w Australii, utrzymuje kontakty naukowe z Polską. Jej prace są publikowane
w polskich czasopismach i wydawnictwach zbiorowych. Polskiemu czytelnikowi jest znana
z głośnych książek: Dociekania semantyczne (1969), Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne (1971), Język – umysł – kultura (1999), Co Mówi Jezus? Objaśnienie przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych (2002), Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne (2006, 2 wyd. 2010) i Słowa klucze. Różne języki – różne kultury (2007).

Jest członkiem czterech akademii naukowych: Australian Academy of Humanities, Australian Academy of Social Science, Russian Academy of Science, Polskiej Akademii Umiejętności oraz laureatką nagrody Humboldta dla Zagranicznych Badaczy w dziedzinie humanistyki (1995).
W 2004 otrzymała doktorat honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, a w 2006 roku – Uniwersytetu Warszawskiego. Jest też laureatką Międzynardowej Nagrody Dobruszyna za rok 2010, przyznanej jej za całokształt dorobku narodowego.

Nagrodą FNP zostało uhonorowane stworzenie przez prof. Annę Wierzbicką nowatorskiej teorii języka i myślenia znanej pod nazwą „naturalnego metajęzyka semantycznego” (z ang. natural semantic metalanguage – NSM), zainicjowanej w Polsce, a rozwijanej od wielu lat w Australii wspólnie z australijskim lingwistą prof. Cliffem Goddardem. Teoria ta znalazła szerokie zastosowanie w antropologii, psychologii, badaniach kulturowych, lingwistyce, filozofii języka, teoriach komunikacji międzykulturowej. Opiera się ona na założeniu, że za całą różnorodnością języków i kultur kryje się ograniczony zasób słów prostych i uniwersalnych, który Leibniz określił mianem „alfabetu myśli ludzkich”. Program badań empirycznych nad językami świata zainicjowanych przez prof. Annę Wierzbicką i realizowanych przez nią przez 40 lat doprowadził do rozpoznania i opisania owego „alfabetu myśli ludzkich” i jego inherentnej gramatyki. Oparty na tym zbiorze pojęć elementarnych język („naturalny metajęzyk semantyczny”) to mini-język odwołujący się do najprostszych pojęć występujących we wszystkich językach jako konkretne wyrazy o tym samym znaczeniu (np. ‘ja’ i ‘ty’, ‘dobry’ i ‘zły’). Składa się on z 63 prostych i uniwersalnych elementów oraz prostej gramatyki, która opisuje zasady ich łączenia. Ponieważ jest to język uniwersalny, może on służyć jako wspólna miara do opisu i porównywania wszystkich języków i kultur.

Teoria prof. Wierzbickiej jest uznana na całym świecie i ma swoje zastosowanie nie tylko
w językoznawstwie kognitywnym, ale także we wszelkich dziedzinach kulturoznawczych oraz w nauczaniu języków i leksykografii. W ostatnich latach teoria znalazła także praktyczne zastosowanie w dziedzinie komunikacji międzykulturowej i zaowocowała wyłonieniem teorii „skryptów kulturowych” (odzwierciedlone w języku społeczne normy kulturowe i oczekiwania dotyczące sposobów mówienia, myślenia, działania, a nawet "sposobów czucia"), która jest obecnie uważana za jeden z głównych kierunków w tej dziedzinie.

Prof. dr hab. Tomasz Guzik jest specjalistą w zakresie chorób wewnętrznych i alergologii. Jego zainteresowania badawcze skupiają się natomiast wokół biologii naczyniowej, nadciśnienia tętniczego oraz immunologii klinicznej. Jest kierownikiem Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Medycyny Wsi Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, jest też związany z Wydziałem Farmacji Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, pełni funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą. Jest także członkiem honorowym Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz członkiem zarządu grupy roboczej ds. miażdżycy Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC), a także wielu międzynarodowych towarzystw naukowych.

Laureat wielu nagród, zarówno w Polsce, jak i za granicą, m.in.: nagród the Wellcome Trust (Londyn, 2000 i 2010), stypendium FNP START (2000, 2001), Nagrody Ministra Zdrowia (2004), Nagrody Prezesa Rady Ministrów (2005), Nagrody Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej (EMBO, 2008) i programu FNP WELCOME (2009) oraz nagrody Polskiej Akademii Umiejętności im. T. Browicza (2010).

Nagrodą FNP zostały uhonorowane osiągnięcia prof. Tomasza Guzika dotyczące roli limfocytów T w powstawaniu nadciśnienia tętniczego krwi, związanego z dysfunkcją śródbłonka naczyniowego. Określenie mechanizmów immunologicznych, które prowadzą do nadciśnienia tętniczego, było możliwe dzięki połączeniu w badaniach zespołu kierowanego przez prof. Guzika pozornie rozbieżnych obszarów: problematyki chorób wewnętrznych i alergologii z biologią naczyniową, zagadnieniami nadciśnienia tętniczego oraz immunologii klinicznej.

W 2007 roku, jako pierwszy badacz na świecie, prof. Guzik opisał związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy aktywacją limfocytów T a nadciśnieniem tętniczym i towarzyszącą mu dysfunkcją naczyniową. Odkrycie to zostało potwierdzone niezależnie przez kilka grup badawczych i zapoczątkowało rozwój nowego obszaru w badaniach nad nadciśnieniem tętniczym. Badania te mogą stanowić punkt wyjścia do poszukiwania całkowicie nowych strategii leczenia nadciśnienia tętniczego, które występuje u ok. 30% ludzi, a jego przyczyna i mechanizm pozostają nieznane u 95% pacjentów. Osiągnięcia prof. Guzika z ostatnich kilku lat są pionierskie i na tym polu bezprecedensowe w skali międzynarodowej.

Prof. dr hab. Tadeusz Marek Krygowski jest chemikiem. Od 1964 r. do dziś związany jest z Wydziałem Chemii UW, którego prodziekanem był w latach 1980-82.

Opublikował 270 oryginalnych prac naukowych, należy do ścisłej czołówki najbardziej cytowanych polskich chemików.

Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego (w latach 1994-97 był jego prezesem),
a także członkiem stowarzyszonym International Union of Pure and Applied Chemistry
(w latach 2002-08 był przewodniczącym Podkomisji Strukturalnej i Mechanistycznej Chemii Organicznej IUPAC).

Otrzymał wiele nagród za osiągnięcia naukowe, m.in.: Medal Jana Zawidzkiego (2001), Nagrodę Premiera (2002), Medal Marii Curie-Skłodowskiej (2004), Medal im. Jędrzeja Śniadeckiego (2008). Jest Członkiem Honorowym Polskiego Towarzystwa Chemicznego (2005).

Nagrodą FNP wyróżnione zostało opracowanie przez prof. Krygowskiego indeksu HOMA (Harmonic Oscillator Model of Aromacity), służącego ilościowej ocenie charakteru aromatycznego związków organicznych.

Aromatyczne związki organiczne stanowią dużą i ważną grupę związków chemicznych. Mają one ogromne znaczenie w życiu codziennym, począwszy od przemysłu chemicznego (produkcja polimerów, detergentów, materiałów wybuchowych), poprzez medycynę (przemysł farmaceutyczny), a skończywszy na ich znaczeniu biologicznym (składniki zasadowe DNA
i RNA mają charakter aromatyczny). Aromatyczność nie jest jednak pojedynczą właściwością związków chemicznych, a jej definicje oparte są głównie na arbitralnie wybranych kryteriach. Dlatego też badania mające na celu znalezienie ogólnej definicji aromatyczności stanowiły poważne wyzwanie dla współczesnej chemii – aromatyczność wpływa, poprzez strukturę geometryczną cząsteczki, na jej właściwości fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Opracowana przez laureata Nagrody FNP nowa metoda ilościowego charakteryzowania związków aromatycznych, jaką jest indeks HOMA, zyskała już uznanie międzynarodowej społeczności naukowej i jest odkryciem o fundamentalnym znaczeniu dla rozwoju chemii.

Kandydatów do Nagrody FNP, zgodnie z jej regulaminem, zgłaszać mogą laureaci Nagrody FNP z lat ubiegłych oraz wybitni przedstawiciele nauki zaproszeni imiennie przez Radę Fundacji. Rolę Kapituły konkursu pełni Rada Fundacji, która dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych recenzentów i ekspertów oceniających dorobek kandydatów. W skład Rady w obecnej kadencji wchodzą profesorowie: Andrzej Członkowski (Katedra i Zakład Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej WUM) – przewodniczący Rady, Tomasz Jasiński, (Instytut Historii UAM) – wiceprzewodniczący Rady, Maciej W. Grabski (em. prof. Politechniki Warszawskiej), Andrzej Jerzmanowski (Wydział Biologii UW i Instytut Biochemii i Biofizyki PAN), Henryk Koroniak (Wydział Chemii UAM), Irena E. Kotowska (Instytut Statystki i Demografii SGH), Marek Świtoński (Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu). Nagrody są przyznawane w czterech obszarach: nauk humanistycznych i społecznych, przyrodniczych i medycznych, nauk ścisłych oraz nauk technicznych. W tym roku nie wyłoniono laureata w kategorii nauk technicznych.

Uroczystość wręczenia nagród odbędzie się 8 grudnia br. na Zamku Królewskim w Warszawie.

Nagrody FNP są przyznawane od 1992 r. Grono laureatów, łącznie tegorocznymi zdobywcami Nagrody, liczy już 68 osób. Są wśród nich tak wybitni uczeni, jak m.in.: prof. Tomasz Dietl, prof. Andrzej Jajszczyk, prof. Wiesław W. Jędrzejczak, prof. Zofia Kielan-Jaworowska, prof. Aleksander Koj, prof. Tomasz Łuczak, prof. Stanisław Konturek, prof. Krzysztof Matyjaszewski, prof. Karol Modzelewski, prof. Karol Myśliwiec, prof. Andrzej Paczkowski, prof. Bohdan Paczyński, prof. Mariusz Z. Ratajczak, prof. Jadwiga Staniszkis, prof. Jan Strelau, prof. Jerzy Szacki, prof. Andrzej Szczeklik, prof. Piotr Sztompka, prof. Andrzej Udalski, prof. Aleksander Wolszczan.

Dominika Wojtysiak